آشنايي با فضائل و رذايل اخلاقي

 صفت رذيله سوء ظن و بددلي   به خدا و خلق، نتيجه ي جبن و ضعف نفس است؛ زيرا که هر «جبان» ضعيف النفسي، هر فکر فاسدي که به خاطرش مي گذرد و به قوه واهمه ي او درمي آيد اعتقاد مي کند و پي آن مي رود و اين صفت خبيثه از مهلکات عظيمه است . خداوند عالم مي فرمايد:

«اي گروه مؤمنين، اجتناب کنيد از بسياري از گمانها به درستي که بعضي از گمانها گناه است».

   (حجرات، آيه 12)

حضرت اميرالمؤمنين (ع) مي فرمايد که: «بايد امر برادر مؤمن خود را به بهترين محامل حمل کني و بايد به سخني که از برادر تو سر زند گمان بد نبري مادامي که محمل  خوبي از براي آن بيابي».

   (بحار الانوار، ج 75، ص 196)

سرّ اينکه ظن بد به مردم بردن علامت خباثت نفس است و شارع از آن نهي فرموده آن است که: آن نمي باشد مگر از القاي شيطان خبيث؛ زيرا که بجز علام العيوب احدي از باطن ديگري آگاه نيست؛ و هيچ دلي را به دل ديگر راه نمي باشد.

پس چگونه مي تواند شد که کسي چيزي را ندانسته و به چشم خود مشاهده نکرده و از گوش خود نشنيده، در حق غير اعتقاد کند؟ پس ظن بدي که آدمي مي کند امري است که از راهي که نمي داند به دل او افتاده و نيست آن راه، مگر راه شيطان. پس شيطان آن گمان را به دل او انداخته و به آنچه گمان برده خبر داده و آدمي چگونه خبري که شيطان داده باشد قبول مي کند و حال آنکه شيطان از هر فاسقي فاسق تر است و خدا مي فرمايد: «اگر فاسقي شما را خبري آورد تحقيق کنيد و آن را قبول نکنيد».   (حجرات، آيه 6)

پس از براي اهل ايمان جايز نيست که تصديق آن لعين را کنند- اگرچه بعضي قراين خارجيه به آن ضم شود- تا به سرحد يقين رسد.

پس هرگاه عالمي را در خانه ي امير ظالمي ببيني، شيطان به گمان تو مي اندازد که او به جهت طمع به آنجا رفته، تو بايد آن را به دل خود راه ندهي؛ زيرا که شايد باعث رفتنش اعانت مظلومي باشد.

پس بر هر مؤمني لازم است که خود را از مواضع تهمت دور دارد تا بندگان خدا گمان بد به او نبرند و به معصيت نيفتند و اين شخص هم در معصيت ايشان شريک باشد؛ زيرا که هر که سبب معصيت ديگري شود او هم در گناه با او شريک خواهد بود.

و از اين جهت خداوند عالم فرموده: «دشنام مدهيد به کساني که غير خدا را مي خوانند، که ايشان هم خدا را دشنام دهند».   (انعام، آيه 108)

و طريق معالجه ي بدگماني به خدا و خلق آن است که: بعد از ملاحظه ي فساد- آنچنان که گذشت- و شرافت ضدّش (که گمان نيک باشد)، هرگاه گمان بدي از کسي به خاطر تو بگذرد اعتنايي به آن نکني و دل خود را به آن شخص بد نسازي و رفتار خود را با او تفاوت ندهي و تفقّد و اکرام و احترامي که نسبت به او به عمل مي آوري کم ننمايي. بلکه  بهتر آن است که در تعظيم و دوستي او بيفزايي و در خلوت او را دعا کني، تا به اين سبب شيطان به غيظ آيد و از خوف زيادتي احترام و دعاي به او، ديگر گمان بد را به خاطر تو نيفکند.

و اگر به خطايي و لغزشي از شخصي برخوردي بايد او را در خلوت نصيحت کني؛ نه اينکه ابتدا به غيبت و بـدگويي او نمـايي و بايد از خطا کـردن او محـزون باشي، همچنان که از لغزش خود محزون مي شوي و غرض تو از نصيحت او خلاص کردن او از هلاک باشد و هرگاه چنين رفتار نمايي، از براي تو ثواب حزن بر خطاي او و ثواب نصيحت کردن او و ثواب نجات او هر سه جمع خواهد شد. 

  برگرفته از کتاب معراج السعاده